به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) از اردبیل، ماه مبارک رمضان از نظر معنوی دارای اهمیت والایی بوده و این ماه از شرافت بالایی نزد خداوند برخوردار است. این ماه فرصتی است برای پالایش جسمی و روحی و ماهی است که در آن فاصله بین زمین و آسمان کمتر، درهای رحمت الهی گشوده و دستهای شیاطین بسته و هر نفس مومنان و روزهداران در آن تسبیح و قرائت آیهای از قرآن دارای ثواب ختم کل قرآن است. مومنان حقیقی با حلول این ماه با استفاده از این فرصت الهی و با شب زندهدارى و عبادت، تلاوت قرآن و دعا، استغفار، روزهدارى، اطعام مستمندان و... روح و جان خود را در این چشمه جوشان و مطهر الهی شست و شو داده و به قرب الهی میاندیشند.
معنی واژه رمضان
واژه «رمضاء» در عربی بهمعناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانیدن
مىباشد(1) و واژه «رمضان» نیز از این واژه مستخرج شده چرا که در این ماه
گناهان روزهداران بخشیده میشود. پیامبر اکرم(ص) مىفرمایند: «انّما سُمى
الرَّمضان لِانَّه یرمض الذُنُوب؛ ماه رمضان به این نام خوانده شده است،
زیرا گناهان را مى سوزاند.»(2).
ماه امت پیامبر
پیامبر اکرم(ص) در حدیث دیگری مىفرمایند: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان
ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است(3).» با نگاهی به فضایل این ماه و فرصت
الهی که برای مومنان جهت بخشش گناهان، تقرب به خداوند و... فرآهم آمده،
معنای این حدیث پیامبر اسلام(ص) درک خواهد شد.
ماه نزول قرآن و سایر کتب آسمانی و ماه بهار قرآن
در حدیث قابل تاملی، حضرت امام صادق(ع) مىفرمایند: «کل قرآن کریم در ماه
رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم(ص)، صحف
ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز
سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد(4)». با تامل در
این حدیث و اراده الهی بر نزول پنج کتاب آسمانی هدایتگر بشریِ قرآن،
انجیل، تورات، زبور و صحف در این ماه، خود گویای عظمت ماه مبارک رمضان در
نزد پروردگار عالم است. بدیهی است که چنین ماه با عظمتی که قرآن کریم در آن
بر قلب شریف پیامبر اسلام(ص) نازل شده، ماه بهار این کتاب بزرگ آسمانی نیز
باشد. چنانچه حضرت امام باقر(ع) نیز در این مورد مىفرمایند: «هر چیزى
بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است(5)».
وجود شب قدر
مراد از قدر، تقدیر و اندازه گیرى است و شب قدر شب اندازهگیرى است و
خداوند متعال در شب قدر حوادث یک سال (کره زمین و مردمان آن) را مقدر نموده
و زندگى، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و امورى از این قبیل را در این
شب با عظمت مقدر میفرماید.
در قرآن کریم بدین موضوع که چه شبی از ماههای سال شب قدر است، بطور
مستقیم اشاره نشده است اما از جمعبندى چند آیه از قرآن کریم براحتی
میتوان فهمید که شب قدر یکى از شبهاى ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از
یک سو در آیه سوم سوره دخان میفرماید: «انّا انزلناهّ فِى لَیله
مُبارَکه؛ ما (قرآن) را در شب مبارکی نازل کردیم». این آیه گویاى این مطلب
است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوى دیگر در آیه
185 سوره بقره میفرماید: «شَهرُ رَمَضان الَّذى اُنزِل فیهِ القُرآن؛ ماه
رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است». این آیه گویاى آن است که تمام
قرآن در ماه رمضان نازل شده است. همچنین در آیه اول سوره قدر نیز آمده
است: «انّا اَنزَلناهُ فِى لَیلَه القَدر؛ ما قرآن را در شب قدر نازل
کردیم».
از مجموع این آیات استفاده میشود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه
رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما
این موضوع که کدام یک از شبهاى ماه مبارک رمضان شب قدر است، در قرآن کریم
اشاره نشده و تنها از راه احادیث ائمه معصومین(ع) میتوان آن شب را معین
کرد. همانگونه که حضرت امام صادق(ع) نیز در این زمینه مىفرماید: «تقدیر
مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در شب بیست و
سوم است(6)».
فرصتی جهت احیاء فضایل اخلاقی
حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه مىفرماید: «... تا مردم رنج
گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نیازمندى خود در آخرت پى ببرند و روزهدار بر
اثر گرسنگى و تشنگى، خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و
عارف و صابر باشد و بدین سبب مستحق ثواب شود... روزه موجب خوددارى از شهوات
است، نیز تا روزه در دنیا نصیحتگر آنان باشد و ایشان را در راه انجام
تکالیفشان رام و ورزیده کند و راهنماى آنان در رسیدن به اجر باشد و به
اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى که نیازمندان و مستمندان در دنیا مىچشند پى
ببرند و در نتیجه، حقوقى که خداوند در دارایىهایشان واجب فرموده است، به
ایشان بپردازند... (7)».
تامل در این حدیث و مفهوم آن نشاندهنده این موضوع است که روزهداری و
امساک از خوردن و آشامیدن (علاوه بر فوایدی که طبق نظر دانشمندان برای بدن
دارد) فواید بسیاری نیز از نظر روحی برای انسانها داشته و باعث میشود
گوهر درونی وجود آنها صیقل یافته و صفات اخلاقی و انسانی آنها بیدار
گردد.
روزهداری یکی از بهترین راههای رسیدن به پرهیزگاری
خداوند در آیه 183 سوره بقره میفرمایند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ
آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن
قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه
داشتن بر شما مقرر شد، همچنان که بر کسانی که پیش از شما بودهاند مقرر
شده بود، تا پرهیزگار شوید». جمعى در تفسیر این جمله (لَعَلَّکُم
تَتَّقُّون) از آیه شریفه، گفتهاند که: به کمک برنامه انسانساز روزه، از
گناهان دورى جویید؛ و دستهاى دیگر گفتهاند: منظور این است که با
روزهگرفتن، در صف پرواپیشگان قرار گیرید؛ چرا که روزه، مؤثّرترین
برنامهاى است که انسان را از گناه و زشتى بازمىدارد، همانگونه که از
پیامبر (ص) نقل کردهاند که: امّت من با روزه گرفتن، بر هوا و هوس خویش
چیره مىشوند و به سراغ کارهاى ناروا نمىروند(8).
انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر
کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه هاى ویژه را نیاز دارند، یکى از
برنامهها براى تقویت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهیزگارى است، یعنی انسان
باید هواى نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکى پس از دیگرى بردارد و
خود را سرگرم لذتها و شهوات جسمى نکند و همانگونه که از آیه فوق استنباط
میشود، یکی از راههای رسیدن به تقوا و پرهیزگاری در جهت نیل به تقرّب
الهی همان روزهداری است.
روزهداری واقعی
بدیهى است فضائل و ثوابهایى که براى ماه مبارک رمضان و روزهدارى ذکر
شده، از آنِ کسانى است که حقیقت آن را درک نموده و به شکل واقعی روزهداری
را انجام دهند، یعنی روزهداری آنها صرفا خودداری از خوردن و آشامیدن
نبوده بلکه تمام اعضا و جوارح خود را از گناه و ارتکاب محرمات حفظ نمایند.
چنانچه حضرت امام سجاد(ع) در دعاى حلول ماه مبارک رمضان( به درگاه خداوند
متعال) عرض مىکند: «به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندامهاى خود را
از معاصى تو نگه داریم و آنها را به کارهایى گیریم که خشنودى تو را فراهم
آورد، تا با گوشهایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به دیدن لهو و
لعب نشتابیم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوى
آن چه منع شده ره نسپاریم و تا شکمهایمان جز آن چه را تو حلال کردهاى در
خود جاى ندهد و زبانهایمان جز به آنچه تو خبر دادهاى و بیان فرمودهاى
گویا نشود... (9)».
در مجموع میتوان گفت هدف از خلقت انسانها توسط خداوند متعال و آمدن
انسانها به دنیای مادی، تربیت آنها در جهت رسیدن به کمال و قرب الهی بوده
و یکی از مهمترین وظایف پیامبران و مصلحان الهی جوامع بشری نیز یاری
انسانها در این مسیر بوده است چرا که انسانها بدون یاری انبیا و اولیای
الهی خود به تنهایی قادر به پیمودن این راه نیستند. در این میان راههایی
توسط خداوند متعال پیش پای انسانها نهاده شده است که میتوان از آنها
بزبان ساده بعنوان «راههای میانبُر میان خداوند و خلق» نام برد که یکی از
بهترین این راهها وجود ماه مبارک رمضان است که مومنان بایستی از این فرصت
ویژه یکماهه که توسط خداوند به انسانها هدیه شده استفاده نموده و آن را
بهترین فرصت در جهت رسیدن به قرب الهی بدانند.
گزارش از: تقی قاسمی خادمی، فعال و پژوهشگر قرآنی.
منابع:
1 . مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص 209، دارالکتاب العربى، بیروت.
2 . بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بیروت.
3. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
4. الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج 2 ،ص 628، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
5. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج 6، ص 203، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
6. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج 10، ص 354، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
7. میزان الحکمه، محمدى رى شهرى، ترجمه: حمیدرضا شیخى، ج 7، ص 3209، مؤسسه دارالحدیث، قم.
8. برگرفته از سایت: http://www.tebyan.net
9. الصحیفه السجادیه، امام سجاد(ع)، ص 186، دفتر نشر الهادى، قم.